Unica's en nog wat
Spaarvarkens
Twee unica's en en proefmodel (?)
De grootste spaarvarkens zijn door Goudse pottenbakkerijen, waaronder Royal Goedewaagen, gemaakt omstreeks 1920-1935. De bovenste donkergroene is de oudste (± 1920) en heeft het mij vooralsnog onbekende merk HOK. De andere heeft het 'blindstempel' Goedewaagen - Gouda (± 1935) en is net als de andere zo groot (61 cm) en zo zwaar dat ze bij ons alleen maar op een stevige vitrinekast passen. Wat wel regelmatig afstoffen betekent.
Dit unieke spaarvarken van de Amsterdamsche Spaarkas is omstreeks 1920 met de hand gemaakt door een mij nog onbekende Goudse pottenbakker met de initialen HOK. Het laatste echte promotionele spaarvarken van het Nationaal Spaarfonds (18 cm) staat er bij voor de dimensionering.
Dit spaarvarken heeft het blindmerk Goedewaagen - Gouda in een cirkel en is daarom te dateren van na 1935. Gemaakt in opdracht van het Nationaal Spaarfonds. Lengte van dit spaarvarken is 61 cm. Ook hier dient het laatste als promotie door het Spaarfonds uitgegeven spaarvarken (18 cm) uitsluitend voor de dimensionering.
Een mogelijk proefmodel?
Van deze unica, lengte 44 cm, heb ik (ook) alleen de foto's. Ontdekt in november 2025 op Marktplaats. Deze is van Pieter Groeneveldt - Voorschoten (initiaal PG) en gemaakt tussen 1933 en 1938. Waarschijnlijk is het een proefmodel geweest.
Een derde unica!
De grote spaarvarkens, waarvan er voorzover ik weet - per exemplaar maar 1 is gemaakt, sierden de directiekamer. Die van Goedewaagen stond op het kantoor van het Nationaal Spaarfonds, die van ‘HOK’ bij de Amsterdamsche Spaarkas. En na de fusie stonden ze bij elkaar.
In september 2025 ontdekte ik op Marktplaats een derde unica. Helaas was ik te laat om te kopen – had er toch geen ruimte voor – maar ik kreeg wel de foto’s. Gezien de tekst “Een stuiver gespaard is een stuiver gewonnen” situeer ik dit spaarvarken in het kantoor van de NSF in Soerabaja. Na sluiting in 1942-1946 zal dit ongetwijfeld ergens in Nederland terecht zijn gekomen. Wellicht bij de erven van de Hoofdvertegenwoordiger? Overigens kleiner (47 cm) dan de andere twee (61 cm).
Nog even over de stichtelijke tekst “Een stuiver gespaard is een stuiver gewonnen”: In de krantenadvertenties staat niet ‘gespaard’ (wat logisch lijkt) maar ‘bespaard’. De strekking van de tekst is natuurlijk: ”Je kan wel geld in een spaarvarken stoppen, maar beleggen bij het NSF levert nog wat extra op”. Het was tenslotte reclame/ promotie.
Van deze unica, lengte 47 cm, heb ik alleen de foto's. Ontdekt in september 2025 op Marktplaats. Gezien de tekst denk ik dat dit spaarvarken bij de hoofdvertegenwoordiger van het NSF in Soerabaja heeft gestaan. Maar ik kan het helemaal mis hebben.
En nog meer bijzondere
Limited editions: Dit uit de kluiten gewassen spaarvarken (30 cm) is gemaakt in een oplage van 25 (zeer waarschijnlijk ook door Kunstatelier De Drietand) en was bestemd voor bovenmatig goed presterende 'wederverkopers' of 'agenten' (woord afgeleid van "agentuur"), een soort prijs dus. Bij de foto ook hier eentje uit de standaard serie om de grootte te benadrukken.
Het laatste (witte) spaarvarken van het Nationaal Spaarfonds heb ik ter afsluiting ook maar 'meegenomen'. Sinds 17 november 2020 heb ik hiervan een exemplaar te pakken gekregen en als curiositeit (en ter completering van de serie) in mijn collectie opgenomen. Met dit spaarvarken wordt de traditie definitief doorbroken, immers het is wit (niet groen), heeft een dop in de buik en is er een van '13 in een dozijn', met min of meer een sticker er op geplakt. Jammer, de serie had een waardiger einde verdiend.
Van het 'bozige' spaarvarken zijn door Kunstatelier De Drietand 25 grotere exemplaren gemaakt (lengte 30 cm), die werden geschonken aan succesvolle 'wederverkopers' uit die jaren.
Erg jammer dat het nieuwe Spaarfonds eind jaren 1990 voor dit type spaarvarken (lengte 18,5; hoogte 11,5 cm - met plastic dop!!) heeft gekozen om de spaarvarkenscyclus, die begon omstreeks 1935, te beëindigen.
