Geschiedenis
Spaarkas (ASK)
Als spaarvarken verzamelaar hoef ik de geschiedenis van instituties niet tot in de details historisch verantwoord te achterhalen, maar beperk ik me tot de grote lijnen, grote stappen zoals je wilt. Via krantenadvertenties (Delpher.nl) heb ik een goed beeld kunnen krijgen. Recent (2025) aangevuld met informatie die ChatGPT voor mij wist op te duiken.
- De Amsterdamsche Spaarkas (ASK) startte in 1913, met een vestiging aan het Damrak 48. Ze opereerde als een spaarbank bedoeld om “zedelijke verheffing” van de werkende klasse te promoten: sparen in plaats van afhankelijkheid. De ASK paste binnen een groter sociaal-liberale beweging rond spaarbanken, die in de vroege 20e eeuw bedoeld waren om economisch zelfvertrouwen bij arbeiders te bevorderen . Lokale spaarkassen, met vergelijkbare idealen, bestonden ook elders in Nederland.
- Vanaf 1913 was de ASK gevestigd op 2 verdiepingen in een historisch pand aan het Damrak 48. In 1920 opende de ASK een kantoor aan de Herengracht 483. Het oorspronkelijke historische woonhuis werd verbouwd tot het Amsterdamsche Spaarkas-gebouw. Hierbij is ondermeer de buiten-trap met stoep verwijderd voor een directe toegang op straatniveau. In oktober 1930 fuseerde de Amsterdamsche Spaarkas met het NV Nationaal Spaarfonds.
- De Spaarkas (ASK) had een eigen logo en voerde het motto DIE BI MI SPAERT, GHELUCK VERGAERT. De eerste advertentie daarmee was in de Haagsche Courant van 13 december 1915. ASK ondersteunde publieke campagnes, zoals het uitgeven van kinderboekjes (bijv. Polletje Puntmuts) vanaf 1930 samen met het Nationaal Spaarfonds (NSF). Men gebruikte ook promotionele artikelen, waaronder suikerzakjes en speldjes voorzien van hun naam en adres en het groene spaarvarken als logo. Verder een serie ansichtkaarten met het groene spaarvarken prominent in beeld. Na de fusie in 1930 verschenen de ASK-uitgaven nog als “co‑branded” producten onder de nieuwe organisatie NSF.
- Had de ASK spaarvarkens? Nee, niet als promotie materiaal. Alleen een logo met het groene spaarvarken. In april 2017 ontdekte ik een tot die tijd (mij) onbekend spaarvarken van de Amsterdamsche Spaarkas, een bijna exacte kopie van het spaarvarken in hun logo, alleen (vreemd genoeg) niet groen. En eind november 2020 kocht ik een unica die Royal Goedewaagen omstreeks 1920 maakte voor de directiekamer(s). Verder is er nog een soort 'asbakvarken'. Daarbuiten zijn mij geen verdere promotionele spaarvarkens van de Amsterdamsche Spaarkas bekend.
Oprichting in 1913
In het Algemeen Handelsblad van 4 november 1913 lezen we dat de Amsterdamsche Spaarkas is opgericht op 17 oktober 1913.
Het duurt tot december 1915 voor je het bekende spaarvarken en bekende logo ziet. De spreuk in dit logo staat centraal, en wordt gebruikt tot 1930, waarna het Nationaal Spaarfonds de tekst en het logo overneemt.
Tot 1920 zat de Amsterdamsche Spaarkas op het Damrak 48. Hier zie je het 'groene varkentje'. En nog een stichtende tekst.
Herengracht 483 te Amsterdam
Het grachtenpand waarin de Amsterdamse Spaarkas (ASK) vanaf 1920 zetelde is gebouwd in 1668 door Dirk Jansen Tancho en Samuel Gerinx. Tekening: Caspar Philips.
Op 9 mei 1925 dit logo in een advertentie in de Middelburgse Courant. Met de tekst "Wie spaart te laat, vergeefs 't hem baat'. De tekst "Di bi mi spaert gheluck vergaert" wordt overigens het meest gebruikt.
Per 1 juli 1930 fuseert de Amsterdamsche Spaarkas (ASK) met de NV Nationaal Spaarfonds (NSF) 's Gravenhage. Het ASK is niet de enige spaarkas die zich aan sluit bij de NSF. Mogelijk vanwege de recessie?
Was de fusie met de NV Nationaal Spaarfonds strategisch of noodzaak? De fusie vond plaats ca. een half jaar na de beurskrach van 29 oktober 1929 (Wallstreet, New York) waarna een wereldwijde recessie volgde.
Na 1932 werd het groene spaarvarken, tot dan een embleem van soliditeit, ook omgezet in een fysiek stenen spaarvarken uit te geven door de NV Nationaal Spaarfonds. Kijk verder en je gaat ze zien.